Skupština grada Kragujevca na poslednjem prošlogodišnjem zasedanju proglasila je ovu 2023. za godinu kneza Mihaila Obrenovića, jedinog vladara Srbije koji se rodio u ovom gradu, i to pre dvesta godina.
Kako je najavljeno, Kragujevac će ovaj jubilej obeležiti različitim kulturnim manifestacijama koje će početi u februaru i trajaće sve do jeseni, a najavljeno je i podizanje spomenika knezu Mihailu.
- Za grad Kragujevac je obeležavanje 200 godina od rođenja kneza Mihaila značajan datum iz razloga što je on, najmlađe dete kneza Miloša, jedini vladar rođen u našem gradu. Obeležavanje ovog datuma je naša obaveza ne samo prema viteškom knezu Mihailu koji je svojom mudrom državotvornom politikom i vojnim akcijama uspeo da oslobodi srpske gradove od Turaka, već i prema dinastiji Obrenović, koja je od male srpske varošice stvorila prestoni grad Kneževine Srbije. Ništa od onog što mi danas volimo sa ponosom da ističemo da je bilo prvo u Srbiji, ne bi bilo u Kragujevcu da nije bilo vladara iz kuće Obrenovića, Miloša i Mihaila, kaže Miroslav Petrašinović, predsednik Skupštine grada.
Miljan Bjeletić, član Gradskog veća za kulturu, za jesen je najavio program „Dani kneza Mihaila”, u kome će učestvovati Srpska akademija nauka i umetnosti, Institut za umetnost i književnost iz Beograda i kragujevačke ustanove kulture. Obrazlažući odluku da sledeća godina bude proglašena godinom kneza Mihaila, Bjeletić je istakao da je on bio najobrazovaniji srpski knez 19. veka i jedan od najelokventnijih vladara tadašnje Evrope.
Vodeću ulogu u programskim aktivnostima obeležavanja jubileja Mihaila Obrenovića imaće Narodni muzej Šumadije, budući da je planirano da u 2023. godini bude uređeno dvorište ove ustanove, kao i sređivanje konaka kneza Mihaila koji se nalazi u dvorištu muzeja.
Po rečima Miloša Jurišića, direktora Narodnog muzeja, ideja da se na dostojanstveni način obeleži jubilej 200 godina od rođenja kneza Mihaila u Kragujevcu rodila se 2019. godine prilikom otvaranja izložbe Narodne banke Srbije o srpskom novcu u Konaku kneza Mihaila.
- Činjenica koju sam istakao je da se ta izložba otvara na mestu na kome se u doba kneza Miloša nalazila državna blagajna i na lokaciji gde je rođen knez Mihailo koji je i uveo prvu srpsku novovekovnu kovanicu. Predlog je bio da NBS izda posebnu kovanicu sa likom kneza Mihaila povodom obeležavanja značajnog jubileja, što je kasnije i formalno prihvaćeno. Ideja se potom nadogradila osmišljavanjem manifestacije koja bi se zvala „Knez Mihailovi dani“ i koja bi se realizovala u Kragujevcu u okviru matične lokacije Muzeja – nekadašnjeg dvorskog kompleksa, kaže Jurišić.
„Vreme i moje pravo”
U priči o obeležavanju jubileja kasnije su se pridodale i ideja o organizaciji muzejske izložbene postavke posvećene Knezu, kao i podizanje spomen obeležja na lokaciji Šarenog konaka, sa pratećim kulturno-umetničkim programom. Grad Kragujevac je prepoznao značaj ove inicijative, koju je on ispred Muzeja formalno uputio Skupštini grada.
- Nadamo se da će i republički nivo vlasti prepoznati značaj ovog jubileja i podržati nas preko projektnih aktivnosti u oblasti kulture u realizaciji brojnih programskih sadržaja, očekuje Jurišić.
Autorski tim Narodnog muzeja Šumadije i Istorijskog arhiva Šumadije (Bojana Topalović, Roksanda Aleksić i Goran Milosavljević) trenutno radi na osmišljavanju nove istorijske postavke čije je otvaranje planirano 16. septembra, a u planu je i saradnja sa drugim muzejima i institucijama iz zemlje.
- Osim centralne manifestacije, u saradnji sa drugim ustanovama kulture iz Kragujevca u planu je realizacija brojnih kulturnih sadržaja (od koncerata, preko igrokaza i izložbi, do izdavačkih poduhvata) tokom cele godine, ali konačni program će biti utvrđen u okviru Mreže ustanova kulture Kragujevca, navodi Jurišić.
Po njegovom mišljenju, heraldički moto sa grba dinastije Obrenović „Vreme i moje pravo” sa ispisanom godinom 1389. (Kosovski boj) i 1815. (Drugi srpski ustanak) je aktuelna čak i danas, možda i više nego ikad.
- Knez Mihailo je uklesan u istorijsko pamćenje Srbije, a mi ćemo dati svoj doprinos da se podsetimo na istorijski značaj vladara koji je rođen u Kragujevcu, zaključuje on.
Spomenik u kompleksu Miloševog venca
Za glavnog gradskog arhitektu Ivana Radulovića podizanje spomenika knezu Mihailu u okviru „Miloševog venca” – prostornoj kulturno-istorijskoj celini u kojoj je i rođen, definitivno je pitanje identiteta grada, ali i dužnosti koju Kragujevac ima prema jednom od svojih najznačajnijih sugrađana.
- Sa druge strane, „spomenikovanje” urbane sredine, a posebno prostora kulturnog nasleđa, može biti problematično sa aspekta ugrožavanja značajnih vizura, gradskih panorama, kulturnog, istorijskog i ambijentalnog identiteta, tako da se izbor lokacije, veličine i materijalizacije spomenika, kao i umetničkog izraza, spomeničke simbolike i semantike, mora vršiti posebno pažljivo i uz učešće svih relevantnih eksperata, ali i građana, podseća Radulović.
Za njega, svakako, spomenik knezu Mihailu na prostoru Miloševog venca mora da bude deo šire priče uređenja ovog kompleksa, kome je poslednjih decenija pristupano stihijski i nesinhronizovano, uglavnom od strane aktuelnih korisnika ovog prostora.
- Predlog ponuđenog rešenja za postavljanje spomenika mora da bude adekvatno arbitriran, ali imperativ mora da bude i istovremeno oblikovanje i uređenje parternih i zelenih površina u okruženju u cilju formiranje povoljne slike kulturnog predela, smatra glavni gradski urbanista.
Sem konaka kneza Mihaila u Kragujevcu postoji i ulica sa njegovim imenom. Na prostoru današnjeg kragujevačkog Narodnog muzeja nekada se nalazio dvorski kompleks Miloša Obrenovića i Šareni ili LJubičin konak (koji je izgoreo 1885. godine do temelja), u kome se po nekim izvorima 1823. rodio knez Mihailo.
Raskid sa orijentalnom tradicijom
Konak kneza Mihaila, zdanje u stilu austrijskog klasicizma, podignut je 1860. godine. Arhitekta dr Veroljub Trifunović u monografiji „Arhitektura o Kragujevcu” ističe da je po preseljenju prestonice u Beograd 1841. godine Kragujevac na neki način ostao „druga prestonica”.
- Evropski obrazovan, austrijski orijentisan, gospodin, umeren u svemu što nije služilo nacionalnom cilju, knez Mihailo Obrenović je u Kragujevcu podigao upravo takvu građevinu. U orijentalnom komleksu sa više nasleđenih balkanskih objekata podignuta je evropska građevina. Po austrijskom uzoru, skroman po gabaritima i ukrasima, ističe Trifunović.
On ovu jednospratnicu koja se nalazi u dvorištu današnjeg Narodnog muzeja označava kao vreme „kada je vladalac raskinuo sa orijentalnom tradicijom”.
- Okrenuo se evropskim uzorima nastojeći da ih neposredno primeni u uslovima Srbije, zaključuje dr Trifunović.
Načelo zakonitosti iznad svega
Mlađi sin kneza Miloša – Mihailo, po autorima knjige „Gradinari Kragujevca”, rođen je u Šarenom konaku 4. (po starom) odnosno 16. septembra (po novom kalendaru) u kragujevačkom dvorskom kompleksu svog oca. Odrastao je u Kragujevcu i Požarevcu. Obrazovali su ga privatni učitelji na kragujevačkom dvoru.
Vladao je Srbijom u dva navrata: od 1839. do 1842. i 1860. do 1868. godine. Tokom prve vladavine vratio je prestonicu u Kragujevac, kao i deo državnih institucija.
U emigraciju je otišao 1842. godine posle poraza u Vučićevoj buni i u Evropi proveo narednih 16 godina, najviše u Beču. Naklonjen idejama prosvećenog apsolutizma tokom svoje druge vladavine u velikoj meri je uticao na život Srbije. Najveću pažnju je posvetio vojsci, imajući na umu svoj osnovni cilj – proterivanje preostalih Turaka iz Srbije. Formirao je narodnu vojsku i veliku pažnju posvetio Topolivnici u Kragujevcu.
Od tri narodne skupštine dve je održao u Kragujevcu – Preobražensku 1861. i Miholjsku 1867. godine. Smatrao je da je načelo zakonitosti iznad svega i da sve treba držati pod kontrolom da bi se napredovalo.
U vreme kneza Mihaila suspendovano Društvo srpske slovesnosti reorganizovano je u Srpsko učeno društvo (preteča SANU), iskovan je prvi srpski dinar i započeta izgradnja Narodnog pozorišta u Beogradu. U Kragujevcu je 1866. godine osnovana javna biblioteka.
Knez Mihailo bio je braku sa ugraskom plemkinjom Julijom Hunjadi sa kojom nije imao dece. Iz predbračne veze imao je sina Vilhelma-Velimira Teodorovića (1849 – 1898), potonjeg velikog narodnog dobrotvora.
Ubijen je u nikada do kraja rasvetljenoj zaveri u Košutnjaku 1868. godine.
Piše: Zoran Mišić, Kragujevačke